Ecocide als misdaad geïntroduceerd in nieuwe Strafwetboek

“Ecocide” wordt gedefinieerd als “het opzettelijk plegen, door handelen of nalaten, van een illegale handeling, die ernstige, grootschalige en langdurige schade aan het milieu veroorzaakt, (…)”. Bijgevolg gaat het hier om vervolging van de daders van illegaal handelen, met ernstige milieuschade, die bovendien grootschalig en langdurig, moet zijn. De drie criteria zijn cumulatief.

De begrippen “milieu”, “ernstige”, “grootschalige” en “langdurige schade” worden wettelijk verankerd. Zo moet, om te kwalificeren als ecocide, de schade o.a. (i) zich uitstrekken tot buiten een beperkt geografisch gebied (grootschalig) en (ii) onomkeerbaar zijn of niet binnen een redelijke termijn door natuurlijke regeneratie kunnen worden hersteld (langdurig).

De strafbaarstelling van ecocide wordt voorbehouden aan opzettelijke gedragingen die algemeen opzet vereisen (“wetende dat deze handeling dergelijke schade toebrengt”). Dit impliceert het voornemen om met kennis van zaken het door de wet strafbaar gestelde gedrag aan te nemen.

N.a.v. het advies van de Raad van State, afdeling Wetgeving wordt de strafbaarstelling van ecocide afgebakend tot de federale regelgeving en de internationale regelgeving die de federale overheid bindt. De federale overheid is bevoegd om ecocide strafbaar te stellen in drie gevallen:

• voor schade als gevolg van ioniserende stralingen of radioactief afval;

• voor schade in of op de Noordzee;

• voor handelingen die niet gelokaliseerd kunnen worden in België.

De bevoegdheid van de regio’s inzake bescherming van het leefmilieu beperkt de draagwijdte van het misdrijf dus ernstig.  Daarnaast kunnen ook handelingen die niet in België kunnen gelokaliseerd worden, onder de strafbaarstelling van ecocide vallen.

De misdaad van ecocide wordt beschouwd als een zwaar misdrijf en moet worden bestraft met een straf van niveau 6 (volgens de nieuwe straffenschaal). Dit betekent een gevangenisstraf van meer dan 15 jaar tot ten hoogste 20 jaar of een behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan 9 jaar tot ten hoogste 16 jaar. Zowel privaatrechtelijke als publiekrechtelijke rechtspersonen kunnen voor de misdaad van ecocide worden vervolgd. Ook de bijkomende straffen waarin Boek I voorziet (verbeurdverklaring, geldboete of geldstraf in verhouding tot het profijt dat uit het misdrijf werd verwacht of gehaald, beroepsverbod, sluiting van een inrichting) zullen toepasselijk zijn.

De strafbaarstelling van ecocide heeft zowel een repressief als een preventief karakter. Boven op de strafsanctie, die dus kan oplopen tot ten hoogste 20 jaar, kan de overtreder immers ook een bijhorende burgerlijke sanctie oplopen die een herstel van het beschadigde milieu oplegt (waarvan de kosten aanzienlijk kunnen zijn). Ook de kans op sociale stigmatisering zou een preventief effect moeten hebben. Daarnaast heeft de strafbaarstelling van ecocide een belangrijk symbolisch karakter. De erkenning van het misdrijf van ecocide zou namelijk kunnen worden gezien als symbool van de collectieve bewustwording van de aan de gang zijnde milieucrisis. Het zou er ook voor kunnen zorgen dat andere staten ons zullen volgen en op die manier kunnen bijdragen tot de erkenning van de misdaad van ecocide in het internationaal verdrags- of gewoonterecht. België is immers nog maar de tweede EU-lidstaat (na Frankrijk) die de misdaad van ecocide heeft verankerd in de nationale strafwet.

Het valt te verwachten dat er inderdaad nog (EU-)landen het voorbeeld van Frankrijk en België zullen volgen, mede onder invloed van het EU-recht. Op 27 februari 2024 keurde het Europees Parlement immers een resolutie goed over het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad inzake de bescherming van het milieu door middel van het strafrecht en tot vervanging van Richtlijn 2008/99/EG. Deze nieuwe regels omvatten ook “gekwalificeerde misdrijven”, m.n. overtredingen die leiden tot de vernietiging van ecosystemen en dus vergelijkbaar met ecocide. De EU-lidstaten moeten de richtlijn binnen de twee jaar omzetten in nationaal recht. Dit zal er noodzakelijk toe leiden dat ook andere EU-landen ecocide of aan ecocide vergelijkbare misdrijven zullen opnemen in hun strafrecht.

De inwerkingtreding van het nieuwe Belgische strafrecht is voorzien twee jaar na de dag van publicatie van deze wet in het Belgisch Staatsblad (artikel 128 boek II nieuw Strafwetboek).

Voor vragen over dit onderwerp kan u terecht bij de auteurs Céline Bimbenet en Emily Defreyne (Vakgroep Omgevingsrecht).