sr.search

Ecocide als misdaad van internationaal recht in het nieuwe Strafwetboek: een nieuw wapen tegen vervuilers?

Omgevingsrecht

Op 4 november jl. bereikte de Federale Regering een akkoord over de hervorming van Boek 2 van het Strafwetboek. In deze hervorming worden nieuwe vormen van criminaliteit strafbaar gesteld en wordt onder meer “ecocide” gekwalificeerd als misdaad van internationaal recht. Hiermee is België één van de eerste landen in de Europese Unie dat het begrip opneemt in de nationale strafwet.

17 november 2022


Contact

Ontstaan en definitie

Het begrip “ecocide” werd in 1970 geïntroduceerd door de Amerikaanse bioloog A. W. Galston om het gebruik van het giftige middel “Agent Orange” door het Amerikaanse leger in de oorlog in Vietnam te beschrijven. Grote delen regenwoud werden daardoor vernietigd en tot op vandaag veroorzaakt het gebruik van Agent Orange gezondheidsproblemen bij de Vietnamese bevolking.

De strafbaarstelling van ecocide moet worden gezien in de context van milieucriminaliteit. Ecocide kan worden omschreven als de opzettelijke en permanente vernietiging van het leefmilieu die als de ecologische variant van genocide dient te worden beschouwd. Moderne voorbeelden van ecocide zijn o.a. het Deepwater Horizon-lek in 2010, diepzeemijnbouw en de massale ontbossing van het Amazonewoud.

Misdaad van internationaal strafrecht?

Stakeholders ijveren al enige tijd voor een internationale ecocidewet en strafbaarstelling voor het Internationaal Strafhof in Den Haag. Ook in België wordt al enige tijd door belangenorganisaties geijverd voor de opname van ecocide in het Strafwetboek. Midden 2021 lanceerde de Stop Ecocide Stichting die bestaat uit twaalf rechtsgeleerden uit onder andere Engeland, Senegal, Samoa en de Verenigde Staten een wetsontwerp om misdrijven tegen het milieu strafbaar te maken waarin de definitie van ‘ecocide’ wordt vastgelegd, zodat klimaatmisdrijven bestraft kunnen worden. Het idee is dat de wet in de nabije toekomst wordt aangenomen door het Internationaal Strafhof.

Een internationale ecocidewet is er nog niet, maar het kan dus ook leiden tot nationale ecocidewetgeving. De volgende landen gingen België al voor: Vietnam (wat misschien niet doet verbazen), Georgië, Armenië, Oekraïne, Wit-Rusland, Rusland, Moldavië, Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Oezbekistan en sinds begin vorig jaar ook Frankrijk. Daarnaast heeft ook het Europees Parlement heeft hiervoor belangstelling.

Ecocide in België

“Ecocide” is een van de nieuwe vormen van criminaliteit die men met de hervorming van Boek 2 van het Strafwetboek in België wenst strafbaar te stellen. In het persbericht van 5 november 2022, beschikbaar op news.belgium.be “Wordt als misdaad van ecocide omschreven, elk misdrijf houdende het moedwillig plegen van een wederrechtelijke handeling die ernstige, grootschalige en blijvende schade aan het milieu veroorzaakt met de wetenschap dat dergelijke schade wordt toegebracht door deze handeling.” Deze misdaad wordt bestraft met een gevangenisstraf van 10 tot 20 jaar. 

Ecocide beoogt milieuschade die transregionaal of -nationaal is, streng te bestraffen. In “De afspraak” gaf minister van Justitie, Vincent Van Quickenborne, in dit verband alvast mee dat er wel een band moet zijn met België om een bedrijf, individu of overheid te vervolgen voor ecocide. Het kan dan gaan om een Belgisch bedrijf dat in het buitenland op grote schaal het milieu verontreinigt of de verontreiniging moet een impact hebben op ons land.

Het ministerie van Justitie wenst voorlopig de tekst nog niet bekend te maken. Dit zal vermoedelijk nog duren tot begin 2023 omdat de teksten eerst nog naar de Raad van State, afdeling Bestuursrechtspraak moeten voor advies en hierna naar de ministerraad worden doorgezonden voor ze in het parlement terechtkomen. Het is bovendien mogelijk dat in de loop van het wetgevend proces nog wijzigingen gebeuren.

Voor een wettelijke definitie van ecocide is het dus nog even wachten. De meest recente definitie is terug te vinden in artikel 3 van het Wetsvoorstel teneinde de misdaad van ecocide in het Strafwetboek op te nemen, ingediend in de Kamer van 1 december 2021 (Parl.St. Kamer 2021-2022, nr. 55-2356/001.): “Ecocide, begaan in tijd van vrede of in tijd van oorlog, opzettelijk of door een ernstig gebrek aan voorzorg of vooruitziendheid, is een misdaad. Onder de misdaad ecocide worden onwettige of willekeurige handelingen verstaan die worden gepleegd in de wetenschap dat er een reële kans bestaat dat het milieu ernstige, grote of blijvende schade wordt toegebracht.” De strafmaat voor ecocide werd in deze bepaling gesteld op een gevangenisstraf van 20 tot 30 jaar, die kan oplopen tot levenslang wanneer de daad de dood van één of meerdere personen tot gevolg heeft. In het wetsontwerp van de Federale Regering zou sprake zijn van een strafbaarstelling van 10 tot 20 jaar. Bovendien zou het ontwerp ook (enkel) “het moedwillig plegen van een wederrechtelijke handeling die ernstige, grootschalige en blijvende schade aan het milieu veroorzaakt met de wetenschap dat dergelijke schade wordt toegebracht door deze handeling,” viseren, terwijl in het wetsvoorstel ook sprake is van “een ernstig gebrek aan voorzorg of vooruitziendheid.” Het wetsontwerp van de Federale Regering lijkt in dat opzicht gematigder. Hoe dan ook zullen we moeten afwachten totdat de teksten van het wetsontwerp worden bekend gemaakt en zal uiteindelijk maar na de definitieve goedkeuring ervan in de Kamer duidelijk zijn wat er concreet onder ecocide zal vallen en welke strafmaat hierop van toepassing zal zijn.

Belang van de strafbaarstelling van ecocide in België

Zal de introductie van ecocide als misdaad van internationaal recht in het nieuwe Strafwetboek een nieuw juridisch instrument vormen om milieuvervuiling te vervolgen? Momenteel zijn er al tal van juridische instrumenten tegen vervuilers. Er zijn ook al klimaatzaken geweest zonder ecocide-wetgeving. Die waren gebaseerd op de zorgplicht van de overheid tegenover de burger. Daarnaast bestaat er nu reeds een uitgebreide milieuregelgeving, inclusief instrumenten om deze te handhaven. De bescherming van het leefmilieu wordt op regionaal niveau geregeld. In Vlaanderen worden de meest hinderlijke activiteiten onderworpen aan een vergunningsplicht met als doel om o.a. milieuverontreiniging te voorkomen en beperken. Schending van de vergunningsplicht en / of schending van de milieuregelgeving kunnen aanleiding geven tot sancties. De sancties kunnen zowel een strafrechtelijk als een bestuurlijk karakter hebben, met dien verstande dat voor eenzelfde misdrijf niet tegelijk een strafrechtelijke en bestuurlijke sanctie kunnen worden opgelegd (zgn. ne bis in idem-beginsel). De rechter kan ook herstelvorderingen opleggen.

Heeft de opname van ecocide in het Strafwetboek dan geen enkele meerwaarde? Dat zouden wij niet onmiddellijk zeggen. Het bijzondere aan ecocide is dat er tot vervolging kan worden overgegaan zonder dat er schade is voor de mens. Nu kunnen in België veroorzakers van milieuschade burgerrechtelijk maar worden veroordeeld tot herstel, als ook wordt aangetoond dat individuen erdoor werden getroffen.

Door ecocide strafbaar stellen geeft België daarnaast ook een belangrijk signaal als voortrekker voor de erkenning van ecocide als misdaad op internationaal vlak. Zoals reeds aangegeven is België overigens niet het eerste land dat ecocide opneemt in zijn nationale strafwet. Hoe meer landen een ecocidewet invoeren, hoe dichter de stap naar de internationale erkenning van ecocide als misdaad, en vervolgens naar de berechting van ecocidezaken door het Internationaal Strafhof.

Zoals reeds aangegeven zullen de teksten naar verwachting maar in het voorjaar van 2023 worden bekend gemaakt. De inwerkingtreding van het nieuwe Strafwetboek wordt verwacht in 2025. Wij blijven dit alvast opvolgen.

Voor vragen over dit onderwerp kan u terecht bij de auteur Céline Bimbenet (Vakgroep Omgevingsrecht).

Corporate Social Responsibility

Lees meer

Vacatures

  • Advocaten 11
  • Staff
Lees meer