Verplichte statutenwijziging tegen 1 januari 2024: vergeet de stok denk aan de wortel

De wettelijke verplichting

Met de wet van 23 maart 2019 deed het Wetboek van vennootschappen en verenigingen ("WVV") zijn intrede in de Belgische rechtsorde. De meeste bepalingen daarvan zijn op 1 januari 2020 in werking getreden. Vanaf die datum werden bij elke bestaande rechtspersoon de statutaire bepalingen die in strijd zijn met de dwingende bepalingen van het WVV voor niet geschreven gehouden. De dwingende bepalingen van het WVV zijn dus al meer dan drie jaar van toepassing op alle vennootschappen, verenigingen en stichtingen, niettegenstaande eventuele afwijkende statutaire bepalingen. De aanvullende bepalingen van het WVV hebben vanaf diezelfde datum uitwerking, tenzij de statuten een afwijkende regeling bepalen.

Om evenwel te vermijden dat er vennootschappen, verenigingen of stichtingen zouden blijven functioneren met achterhaalde statuten, bepaalt de wet dat de bestuurders van deze entiteiten uiterlijk tegen 1 januari 2024 de statuten aan het WVV moeten conformeren. Vrijdag 29 december van dit jaar staat dus bij veel bedrijfsjuristen en notariaten als belangrijke deadline in de agenda genoteerd.

De opportuniteitsafweging

Net omdat, enerzijds de statutaire bepalingen in strijd met de dwingende bepalingen van rechtswege voor niet geschreven worden gehouden en, anderzijds, de statuten geldig mogen afwijken van de aanvullende wetsbepalingen van het WVV, voelen weinig vennootschappen, verenigingen of stichtingen een dringende behoefte om hun statuten meteen in overeenstemming te brengen met het WVV. Een zeldzame academicus die durfde suggereren dat bestuurders in sommige vennootschappen de verplichte statutenwijziging konden negeren, vond dan ook erg veel steun in de pers.

Voor dat standpunt valt vanuit een opportuniteitsoverweging inderdaad veel te zeggen. De enige sanctie gekoppeld aan de miskenning van deze verplichting is de bestuurdersaansprakelijkheid: bestuurders zijn persoonlijk en hoofdelijk aansprakelijk voor de schade die het gevolg zou zijn van de niet-nakoming van deze verplichting.

Om aansprakelijk te kunnen worden gesteld, moet er evenwel sprake zijn van concrete schade die in oorzakelijk verband staat met de fout van de bestuurders. Niettegenstaande het feit dat op heden de statuten van meer dan twee derde van de Belgische vennootschappen nog steeds niet in overeenstemming zijn gebracht met het WVV, voorzien we daar ook in onze praktijk weinig aansprakelijkheidsdiscussies rond. Zelfs vanuit een theoretische vraag naar mogelijke gevallen is het concrete aansprakelijkheidsrisico verbonden aan deze verplichting ver zoek. De door de wet opgelegde sanctie blijkt eerder een papieren tijger zonder tanden te zijn.

Naar aanleiding van een recente parlementaire vraag naar dit risico in een zgn. éénpersoonsvennootschap (een vennootschap met één aandeelhouder die ook de enige bestuurder is), antwoordde zelfs minister van Justitie Vincent Van Quickenborne:

“Voorts is er voor de éénpersoonsbv slechts sprake van een eerder theoretisch risico dat de niet-nakoming van de verplichting tot het in overeenstemming brengen van de statuten met het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen (WVV) toch effectieve schade zou berokkenen aan de vennootschap of derden, nu het overgangsrecht, dat door het nieuw WVV werd bepaald, het belangrijkste aandachtspunt (van kapitaal naar onbeschikbaar eigen vermogen) zelf oploste.” (Vr. en Antw. Kamer 2022-23, 24 maart 2023 (vr. nr. 1786 K. Houtmeyers)

De juridische opportuniteiten

De conclusie is daarom niet dat een statutenwijziging in alle omstandigheden geheel overbodig is. De bij wet verplichte statutenwijziging kan voor veel vennootschappen juridisch gezien net een opportuniteit zijn. Zo kan een statutenwijziging in lijn met het WVV sterk aangewezen zijn indien in de huidige statuten nog een bepaling is opgenomen met:

• de sanctie van hoofdelijke borgstelling voor alle verbintenissen van de vennootschap door de enige vennoot – na schrapping van die sanctie kunnen vennootschapsgroepen bv. gerust overstappen naar een structuur met één aandeelhouder per vennootschap;

• beperkingen op de mogelijkheid van schriftelijke bestuursbesluiten, bv. tot "uitzonderlijke gevallen" waar "de dringende noodzakelijkheid en het belang van de vennootschap" het vereisen – na aanpassing van die clausule, kan schriftelijke besluitvorming veel algemener worden toegepast;

• de verplichting om een "collegiaal bestuursorgaan” te hebben in een NV – zodat een NV waar één bestuurder de facto alle beslissingen neemt ook juridisch gezien alleen kan besturen;

• de vaak strikte procedures rond aandelenoverdracht in een BV – zodat er bijvoorbeeld met een vrije overdraagbaarheid kan worden gewerkt indien dat wenselijk is; enz.

Bovendien kan het interessant zijn om gebruik te maken van de resem nieuwigheden die het WVV aanbiedt. Te denken valt hierbij aan o.a. de vrijheid om te werken met meervoudig stemrecht op de algemene vergadering van aandeelhouders, de mogelijkheid om andere doelen dan enkel het winstuitkeringsoogmerk na te streven in een vennootschap, de uitoefening van economische activiteiten van industriële of commerciële aard door een vereniging, de mogelijkheid om in een BV gebruik te maken van interimdividenden, … 

Tot slot vestigen we in dit verband ook de aandacht op een aantal specifieke vennootschapsvormen of vennootschappen in specifieke situaties. Voor die vennootschappen zullen de statutenwijzigingen immers toch eerder noodzaak dan luxe zijn, omdat ze bijvoorbeeld gebruik maken van het oude recht op een manier die het nieuwe recht niet meer toelaat. We staan zo elders bv. uitdrukkelijk stil bij:

• De naamloze vennootschappen waar er nog een directiecomité bestaat: tegen 1 januari 2024 zullen de directiecomités uit onze rechtsorde verdwijnen. Lees hierover meer in onze nieuwsbrief ("Directiecomités behoren weldra tot het verleden").

• De "oneigenlijke" coöperatieve vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid: op 1 januari 2024 zullen deze vennootschappen worden omgezet naar een besloten vennootschap. Lees hierover meer in onze nieuwsbrief ("De BV als vangnet voor CVBA's: ogen sluiten en springen?").

• De rechtsvormen die zijn afgeschaft door het WVV: de commanditaire vennootschap op aandelen, de landbouwvennootschap, coöperatieve vennootschap met onbeperkte aansprakelijkheid, enz. Lees hierover meer in onze nieuwsbrief ("Vier jaar WVV").